Wspomnienie o śp. prof. Marii Teresie Lizisowej

Bogusław Dopart

Przewodniczący AKO w Krakowie

Żegnamy Panią Profesor Marię Teresę Lizisową

(1936 - 2019 )

            To bardzo bolesna, niespodziewana wiadomość. 12 stycznia w szpitalu w Kielcach zmarła Pani Profesor Maria Teresa Lizisowa. 

W pięć dni później spoczęła na cmentarzu w Batowicach. Odeszła w osiemdziesiątym trzecim roku twórczego, pracowitego żywota, poświęconego swej Rodzinie, swym studentom; życia ofiarowanego bliźnim, nauce polskiej, wspólnemu dobru Polaków. Wraz z Bliskimi Pani Profesor i Jej Przyjaciółmi żegna Uczoną świat akademicki: społeczność Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II, Polskiej Akademii Nauk. Z najgłębszym żalem, wdzięcznością i respektem pochyla się nad grobem Pani Profesor wspólnota Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Krakowie.

            Największą część swej biografii naukowej Profesor Lizisowa oddała Instytutowi Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego, gdzie pełniła m. in. obowiązki Kierownika Studium Doktoranckiego. Na tej uczelni zyskała opinię znakomitego nauczyciela akademickiego. W tym środowisku rozwinęła twórczość polonistyczną, która przyniosła Jej renomę wybitnego specjalisty w zakresie semantyki historycznej oraz języka i kultury wschodnich obszarów Pierwszej Rzeczypospolitej. O uznaniu dla kompetencji naukowych Pani Profesor i dla jej działalności na rzecz Polskiego Towarzystwa Językoznawczego czy Towarzystwa Języka Polskiego świadczy m. in. powołanie Jej do Rady Języka Polskiego (Komisja Języka Prawniczego) PAN. Prof. Maria Teresa Lizisowa doczekała się także sprawiedliwego uhonorowania swych zasług Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

            Uczona zaskarbiła sobie rangę wybitnego znawcy polskiej i słowiańskiej terminologii prawnej, w tym zwłaszcza polszczyzny kancelaryjnej w Wielkim Księstwie Litewskim XVI i XVII wieku. Z tego kręgu wypada wymienić szereg Jej publikacji książkowych. Monografią Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne (Kraków 1995) Autorka zarysowała od razu perspektywę syntetyczną i komparatystyczną. Obchody dwusetnej  rocznicy urodzin Adama Mickiewicza wzbogaciła Profesor Lizisowa książką Prawem sądzić, czyli O języku Statutów litewskich w „Panu Tadeuszu”(Kraków 1998), jednym z bardzo nielicznych opracowań jakże ważnej materii prawniczej w  naszej epopei narodowej. Autorka udzieliła tu czytelnikowi cennych informacji o kulturze prawnej Wielkiego Księstwa Litewskiego, zarazem przeprowadziła analizy lingwistyczne i zabiegi z zakresu interpretacji literackiej, których zakres znacznie wykracza poza tytułową problematykę książki. Język Kodeksu Olszewskiego (1550). Z recepcji staropolskiego języka prawno-sądowego w Wielkim Księstwie Litewskim w szesnastym wieku (Kraków 2000) to wszechstronna charakterystyka prawoznawcza, tekstologiczna i lingwistyczna (leksykologiczno-semantyczna, składniowa, morfologiczna, fonetyczna) najstarszego zabytku polszczyzny na Litwie. Prace organizacyjne Profesor Lizisowej (była umocowana przez Rektora UP do rozwijania współpracy z Uniwersytetem Państwowym w Grodnie) oraz Jej kontakty konferencyjne z badaczami zza wschodniej granicy zaowocowały tomem zbiorowym Kultura i język Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kraków 2005), w którym skupiono prace na temat związków kulturalnych Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz dziedzictwa kulturowego narodów na Litwie i Białorusi.

            Druga podstawowa dziedzina twórczości naukowej Pani Profesor to teoria języka prawnego.  W książce Tekst – Kontekst – Interpretacja. W poszukiwaniu semiotyczno-dyskursywnych wzorców konkretyzacji języka (Kraków 2006)  Autorka przedstawia wybrane aspekty dyskursu prawnego, by  przejść następnie do analizy różnego typu językowych tekstów kultury. Równocześnie Profesor Lizisowa zredagowała tom Język w urzędach i sądach (Kraków 2006). Prawdziwym ukoronowaniem  tego szerokiego terytorium refleksji teoretycznej i metodologicznej Uczonej stała się monografia Komunikacyjna teoria języka prawnego (Kraków 2016). W wielopłaszczyznowych badaniach  Autorka sięga do ontologicznej natury prawa, aby wywieść stamtąd prawomocne przesłanki do badań lingwistycznych. Rozważa dalej kwestie języka prawnego w porządku komunikacyjnym i w aspekcie pragmatycznym. Charakteryzuje też „wzorzec tekstowy aktu stanowienia prawa”, rozpatruje  aksjologiczne podstawy języka prawnego. Z kolei zainteresowania Profesor Lizisowej pragmatyką, retoryką i genologią wypowiedzi dziennikarskiej podsumowuje książka Style funkcjonalne w dziennikarstwie prasowym (Kielce 2009).

            Wczesny akces i obecność Pani Profesor w krakowskiej wspólnocie Akademickiego Klubu Obywatelskiego potwierdza najstarszy zapis kronikarski (z 18 lipca 2011 roku); wraz z Jej śmiercią tracimy Członka założyciela naszego stowarzyszenia. 27 kwietnia ub.r. wygłosiła na forum AKO bogaty w treść, niezmiernie instruktywny i głęboki odczyt pt. O prawnych założeniach naszej cywilizacji – polska kultura prawna. „Kultura prawna – podkreślała w zakończeniu Prelegentka – należy do najstarszych dóbr cywilizacyjnych. W cywilizacji łacińskiej tradycją jest, że prawo naturalne pełni funkcję walidacyjną wobec prawa pozytywnego. Im bardziej prawo stanowione przez człowieka jest upodobnione do prawa naturalnego jako łącznika z prawem Boskim i wiecznym, tym bardziej można mówić o doskonałości prawa ludzkiego. Jest to ultimatum, którego niespełnienie  rodzi wszelkie spory polityczne”.

            Czcigodna, Droga Pani Profesor! Cieszyliśmy się Pani szlachetnym słowem i gestem dobroci tyle razy! Nie brakowało Pani wśród nas podczas wykładów publicznych, spotkań klubowych, liturgii, okolicznościowych ceremonii. Przyjmowaliśmy z podziwem i respektem Pani skromność i powściągliwość, które były dla nas żywym upostaciowaniem etosu uczonego z najlepszej epoki polskiej inteligencji. Odejście Pani Profesor było jak śpieszne, gorliwe dążenie ku jakiejś powinności, jakiejś misji, której zrozumienie nie jest już nam dostępne. W naszej pamięci pozostaje dla Pani Profesor miejsce chlubne i trwałe.

Kraków, 17 stycznia 2019 r.